De meeste ozon in de atmosfeer bevindt zich tussen 15 en 40 km hoog. Ozon is een uit 3 zuurstofatomen bestaand gas dat de meeste schadelijke ultraviolette stralen van de zon absorbeert en ook warmteverlies van de aarde voorkomt.

De ontdekking van een vergroot gat in de ozonlaag heeft het denken over beschadiging van het milieu diepgaand beïnvloed. Hierdoor werd ook de vrees van de milieudeskundigen de waarheid. Deze beweerden sinds 1970 dat de ozonlaag beschadigd werd door hoogvliegende vliegtuigen, het toegenomen gebruik van kunstmest en vooral door industriële processen waarbij chloorfluorwaterstoffen (CFK's) vrijkomen.

De Ozonlaag.

De reden waarom de ozonlaag zo kwetsbaar is, is dat er zo weinig ozon is. De totale hoeveelheid ozon tussen ons en de ruimte komt overeen met een laag van maar ongeveer 3 mm dik die rond de aarde draait, al is deze ozon in werkelijkheid gelijkmatig verspreid in de atmosfeer. De meeste ozon ontstaat boven de tropen, waar de zonnestraling het sterkst en het meest direct is. Ozon wordt rond de aarde getransporteerd door de overheersende winden op grote hoogtes. Het gas kan verdwijnen door toenemende zonne-activiteit en door stof en gas afkomstig van grote vulkanische uitbarstingen. Ook de mens kan het kwetsbare evenwicht verstoren met duurzame vervuiling die de hoogste niveaus van de atmosfeer bereikt.

CFK's verstoren het normale proces van de ozonvorming doordat zij op deze hoogte chloorverbindingen kunnen vormen die ozon afbreken. Deze verstoring treedt boven Antarctica op aan het einde van de zuidelijke winter. In oktober ontstaat altijd een zeer koude wig in de atmosfeer boven Antarctica, die ijswolken vormt en CFK's vasthoudt. Als daarbij na de antarctische winter de zon terugkeert, vormt de combinatie van zonlicht, ijswolken en CFK's een mengsel waardoor zon wordt afgebroken.

Antarctische Ozon.

Gedurende de jaren 1980 nam - steeds in oktober - de hoeveelheid ozon boven de zuidpool ieder jaar meer en meer af. De wetenschappelijke wereld was geschokt over de grootte en het plotselinge karakter van deze afname, wat in 1987 leidde tot het Protocol van Montréal (herzien in 1990 en 1992), de afspraak om bepaalde CFK's uit industrieprodukten te weren. Dankzij dit snelle ingrijpen daalde binnen vijf jaar het gebruik van de meest schadelijke CFK's wereldwijd met 40%. Toch was de ozon in de stratosfeer boven Antarctica in 1994 bijna volledig afgebroken en zal het tientallen jaren duren vooralleer de CFK's die zich in de atmosfeer bevinden verdwenen zijn. Al die tijd zal de ozonafbraak aanhouden.

Wijzigingen in het ozongehalte in andere delen van de wereld zijn veel moeilijker te voorspellen. De laatste jaren is het ozongehalte in de stratosfeer met enkele procenten gedaald. Een deel daarvan is te wijten aan de CFK's, maar het is ook aangetast door de activiteit van de zonnevlekken en door de uitbarsting van de vulkaan Pinatubo op de Filipijnen in 1991.

Er zijn aanwijzigingen dat er aan het einde van elke winter boven de noordpool een gat in de ozonlaag ontstaat, maar dit is minder alarmerend dan dat boven de zuidpool. Verontruste recente metingen wijzen er tevens op dat er elke winter boven Australië en Nieuw-Zeeland een ozongat ontstaat, naast de ozonafbraak boven Antarctica in de lente.

Ozon Dichtbij.

Aan de grond liggen de problemen met ozon heel anders. In grote steden vormt het mengsel van schadelijke stoffen uit voornamelijk verbrandingsmotoren onder invloed van de zon een fotochemische smog, waarvan ozon een belangrijk deel uitmaakt. Daardoor is het ozongehalte in dichtbevolkte gebieden in de onderste lagen van de atmosfeer toegenomen. Hoewel hierdoor ultraviolette stralen worden tegengehouden, is dit niet echt een voordeel omdat de ozon schade toebrengt aan planten en ongezond is voor de mens. Het gas wordt ook snel opgenomen en weggespoeld zodat de hoeveelheden veel sterker variëren dan die in de stratosfeer.